Hazırlayan: Suna Polat M.A. Uzman Psikolog – Aile Terapisti

Dil ve konuşma gelişimi doğumla birlikte başlar. Çocuk anne karnından çıktığı andan itibaren önce ağlayarak ,daha sonra çıkarttığı sesleri çeşitlendirerek,seslere karşılık vererek, ona söylenenleri dinleyerek gelişimini sürdürür. Dil gelişiminde çocuğun annesi ile olan etkileşiminin kalitesi ve içinde bulunduğu ortamın uyaran açısından zengin olması çok önemlidir. Anneler çocuklarının dil gelişimini çeşitli aktivitelerle destekleyebilirler.

0-3 aylık bebekler: Bu dönemdeki bebekler annelerinin sesini dinlerler, kendileri de agulayarak annelerinin kendilerine seslenmelerine karşılık vermeye çalışırlar. Hatta, çıkardıkları seslerde annelerinin çıkarttığı sesi taklit etmeye başlarlar.

·  Bebeğinize şarkı söyleyin. Sesinizi yükseltip alçaltın. Bebeğinizin , onunla konuştuğunuzda,ona şarkı söylediğinizde , susarak sizi dinlediğini göreceksiniz.

·  Bebeğinizle yumuşak bir ses tonu ile konuşun. Sizi anlamasa bile sesinizin tonu ve gülümsemenizden çok hoşlanacaktır.

·  Rahat bir koltuğa oturun ve bebeğinizi kucağınıza alın, yüzünüzü yüzüne yaklaştırın ve onunla göz teması kurun. Dikkatini çekmek için yanağını okşayın ve size bakmasını sağlayın. Bu arada aaaaaaaa , oooooooo , eeeeeeee gibi sesleri melodik tonda çıkartabilirsiniz. Arada durup bekleyin, yüzüne bakmaya devam edin. Bakalım sizin peşinizden o da sesler çıkartıyor mu.? Bunu yaparken bebeğinizin karnının tok, altının kuru ve dinlenmiş olmasına dikkat edin.

·  Altını değiştirirken,yemeğini yedirirken,banyo yaptırırken, üstünü giydirirken onunla konuşun,mümkün olduğunca basit bir dil kullanın, sesinizin tonunu yükseltip alçaltın, melodik bir tonla konuşun.

·  Çıkarttığı sesleri dinleyin,siz de benzer sesler çıkartarak ona katılın. 3-6 aylık bebekler: Bu dönemdeki bebekler çeşitli sesler çıkartırlar, konuşma seslerini taklit ederler, siz onunla konuştuğunuzda birtakım sesler çıkartarak size yanıt verirler. Diğer insanların birbirleri ile konuşmalarını izlerler , kendileri de zaman zaman birtakım sesler çıkartarak konuşmalara dahil olmak isterler.

·  Bebeğinizi kendinize yakın tutun, yüzünüzü onun yüzüne yaklaştırın, sizin gülümsediğinizi görsün.

·  Bebeğiniz sesler çıkarttığında onun çıkarttığı sesleri taklit edin. Böylece onun da sizin çıkarttığınız sesleri çıkartması için teşvik etmiş olursunuz.

Siz bebeğinizin sesini taklit ettiğinizde o da sizi taklit eder, böylece karşılıklı ses çıkartma oyununu başlatmış olursunuz. Bebeğiniz artık sizinle sohbet ediyor, belki sözcüklerle değil ama çıkarttığı seslerle!

6-9 aylık bebekler , Bu dönemde bebeğiniz seslerle adeta oynamaya başlar ve bundan büyük bir keyif alır. Bu seslerden bazıları baba , mama gibi gerçek sözcüklere benzer, bebek sevinçli ve neşeli bir ses duyduğunda gülümser, ancak kızgın, yüksek bir ses karşısında somurtur hatta ağlamaya başlar. Böylece sesin tonundan o sözcüklerin ne anlama geldiğini yavaş yavaş anlamaya başlar. Bebeğinizin sözcüklerin anlamını fark etmesine yardımcı olabilirsiniz.

·  Onunla tel sarar , el çırpma mini mini bir kuş konmuştu gibi oyunlar oynayabilir, sözcük ve melodiyi hareketlerinizle eşleyebilirsiniz.

·  Eline sevdiği bir oyuncağını (örneğin oyuncak ayısını) verdiğinizde o oyuncak hakkında basit sözcükler kullanarak konuşun örneğin; ayıcık nerde? , Ayıcığın karnı acıkmış , ayıcık üşümüş , ayıcık ninni yapsın gibi sözcüklerle ayıcığa bakmasını sağlayın.

·  Aynaya baktığında ve kendisini gördüğünde kimmiş o diyerek kendisine bakmasını sağlayın, ismini söyleyin.

·  Ona etrafında gördükleri ile ilgili sorular sorun Örneğin; köpek nerede? Sonra parmağınızla köpeği gösterin.

·  Resimli kitaplara bakın, kitapta ilgisini çeken resimlere aaaa, top nerde? deyin, o göstermezse siz parmağınızla göstererek, bak,top! diyebilirsiniz.

9-12 ay , bu dönemdeki bebekler basit sözcükleri anlamaya başlarlar. Hayır dediğinizde durup yüzünüze bakarlar. Birisi anne nerde dediğinde anneye bakar, anneyi bulmaya çalışırlar. İsteklerini ifade edebilmek için beden dilini kullanırlar, örneğin parmakları ile istedikleri bir şeyi veya ilgilerini çeken bir şeyi size işaret ederler, gösterirler, sizin de bakmanızı isterler.Beden dilinin yanı sıra, isteklerini anlamlı sesler çıkartarak ifade etmeye başlarlar, bazen de sözcükler kullanmaya başlarlar. Örneğin onu kucağınıza almanızı istediğinde kollarını yukarı kaldırarak isteklerini ifade ederler. Masanın üstündeki topuna ulaşamayınca parmağı ile işaret edip ıh ıh sesleri çıkartırlar. Oynamak istediklerini ellerindeki oyuncağı size getirerek gösterirler.

·  Bay bay yapmasını öğretin, biryere giderken bay bay yapın onun da yapmasını sağlayın.

·  Vücut organlarını gösterin, bebeğin burnu nerde? , Ali nin burnu nerde? gibi.

·  Oyuncağını yavaşça bir yastığın altına saklayın bunu yaparken sizi izlemesini sağlayın. Sonra bebek nerde? deyin. Bulmasına yardım edin. Bulduğunda çok şaşırmış gibi yapın, onu kucaklayın, gıdıklayın, çok hoşunuza gittiğini ona gösterin. Bu oyun bu yaş bebeklerin en sevdiği oyunlardan biridir.

·  Bir oyuncağı işaret ettiğinde veya size getirdiğinde bana kitap getirdin. topunu verelim aaaaa bebek burdaymış!! gibi sözcüklerle ona katılın.

12-15 ay Bu dönemde bebek artık sözcükleri kullanmaya başlar. Aynı ifadeyi aynı nesneyi tanımlamak için kullanırlar örneğin su için bbbuu , ayakkabı için aga . , biberon için bidi gibi. Pek çoğunun anne-baba sözcüklerinin dışında 2-3 anlamlı kelimesi vardır ve yaklaşık 25 sözcüğü anlayabilirler. Basit yönergeleri yerine getirirler örneğin bardağı babaya ver , topu at gibi

·  En çok kullandığı, aşina olduğu nesne ve kişilerin isimlerini örneğin bebek,top,bardak,abi, köpek, balon gibi sık sık tekrarlayın, onun da söylemesi için fırsat verin, biraz bekleyin, sabırlı olun.

·  Bol bol resimli kitaplara bakın. Kitaba bakarken hangi nesneye baktığına dikkat edin, onun ilgilendiği nesnenin ismini söyleyin, parmağınızla gösterin. Gerçek resimlerin olduğu, bildiği nesnelerden oluşan ,fazla karışık olmayan, mümkünse tek sayfada 3-4 resmin olduğu kitapları tercih edin.

·  Çocuğunuz bir nesnenin ismini söylediğinde gülümseyin, alkışlayın, çak yapın, ona memnuniyetinizi gösterin. İsmini söylediği nesne ile ilgili basit ve kısa bir şeyler söyleyin. Örneğin bebek dediğinde ooooo, bak, bebek, mama yiyor gibi.

15-18 ay: bebeğiniz sizinle iletişim kurmak için daha karmaşık jest ve mimikler kullanmaya başlamıştır. Bu arada kelime haznesi hızla gelişmeye devam etmektedir. Örneğin yanınıza gelir, elinizi tutup sizi çekerek kitaplığın yanına götürür, orada bakmak istediği kitabı parmağı ile işaret edip sizin görmenizi ister, kitap der, yani size şurdaki kitaba beraber bakalım demek istemektedir.

·  Ne istediği ile ilgili onunla konuşun. Oooo, ,hadi bu kitabı okuyalım!

·  Hergün yaptığınız şeylerle ilgili sorular sorun, seçim yapmasını isteyin. Örneğin; Bugün süt mü yoksa meyve suyu mu içelim? Küçük topla mı yoksa büyük topla mı oynayalım? gibi.

·  Çocuğunuzun tek sözcükle kurduğu cümleyi siz 2-3 sözcük haline getirerek genişletin Örneğin; o size top derse siz ona hadi topu at! diyebilirsiniz.

·  Yavaş yavaş –mış gibi oyun oynamaya başlayın. Örneğin en sevdiği bebeğinin yerine geçin, sanki bebekmiş gibi karnınızın acıktığını mama istediğinizi ifade edin.

18-24 Ay : Bebeğiniz artık 2 kelimelik sözcükleri bir araya getirerek cümle kurmaya başlamıştır. Baba gitti gibi Ayrıca dil gelişiminin hızlanmasına yardımcı olan mış gibi oyunları da oynamaya başlamıştır Karmaşık yönergeleri izleyebilir.

·  Çocuğunuzdan size yardım etmesini isteyebilirsiniz. Örneğin bardağını masaya koymasını, evden çıkarken ayakkabılarını bulup getirmesini, sofrayı hazırlarken masaya çatal koymasını , içerdeki odadan babasının gözlüğünü getirmesini isteyin.

·  Çocuğunuza basit çocuk şarkıları, tekerlemeler öğretin.

·  Birlikte kitap bakın. Kitaptaki nesneleri size göstermesini isteyin. Kitapta gördüklerini size anlatmasını isteyin.

·  Çocuğunuzu başka insanlarla ve akranları ile konuşması için teşvik edin.Örneğin eve gelen bir arkadaşına yeni oyuncağını anlatmasını isteyin. Anneannesine okula giderken yolda ne gördüğünü söylemesi için onu yüreklendirin. Bunu yaptığında gülümseyin, alkışlayın. Beğendiğinizi gösterin.Ancak asla çocuğunuzu konuşması ya da bazı sözcükleri söylemesi için baskı yapmayın. Örneğin hadi teyzelere ….. şarkısını söyle, duysunlar ! gibi.

·  Çocuğunuzla birlikte, oyuncak bebeklerine çay partisi vermek, oyuncak hayvanları ile parkta oynamaya gitmek, oyuncak arabalarla benzinciden benzin almak, oyuncak bebekleri ile markete gidip alışveriş yapmak sonra eve gelip yemek pişirmek, sonra sofra hazırlayıp yemekleri yemek ,oyuncak telefon ile babayla konuşmak gibi sembolik oyunlar oynayın. 2-3 yaş , Artık 2-3 kelimelik cümleleri arka arkaya kullanarak kendisini ifade etmeye başlar. Örneğin anne mama bitti gibi. Ayıcığın nerede , ablaya ne olmuş gibi soruları yanıtlayabilir. 3 yaşına geldiğinde acıktığında ne yaparsın? gibi karmaşık soruları yanıtlayabilir.

·  Adını ve soyadını ,kaç yaşında olduğunu öğretin.

·  Nesnelerin büyüklüğü,şekli sayısı,rengi ile ilgili konuşun. , sorular sorun. Örneğin; hangi kitabı istiyorsun; sarı mı mavi mi?, kaç tane kalem vereyim? , bana 3 tane küp getir gibi.

·  Cevabı evet-hayır olmayan açık uçlu sorular sorun Bu onların yeni fikirler üretmelerine, kendi düşüncelerini ifade etmelerine olanak tanır. Örneğin Kitap okuyalım mı? yerine acaba bugün ne yapsak? , Kitapta gördüğünüz bir şeyle ilgili Çocuk düştü mü? yerine Aaaa, çocuğa ne olmuş acaba? gibi Limonlu dondurma ister misin? yerine, en çok ne yemeyi seversin gibi.

3-5 yaş; Bu yaştaki çocuklar 4-5 kelimelik cümlelerle akıcı bir şekilde konuşur, sorular sorar, karşılıklı sohbet eder, çözümler üretir, karmaşık yönergeleri yerine getirebilirler.

·  Her zaman okuduğunuz kitabı okurken şimdi ne olacak acaba? , sen köpek olsaydın ne yapardın? acaba çocuk burada ne hissetti? gibi sorularla onun da aktif olarak katılımını, kendisini ifade etmesini, fikirlerini söylemesini sağlayın.

·  Sembolik oyun oynayın, masalları canlandırın, ya da çok sevdiği bir karakteri oynayarak kendi masalını yaratmasında ona eşlik edin.

·  Çocuğunuzla kaliteli zaman geçirebilmek için TELEVİZYONU KAPATIN! Televizyonun yaratıcılığı öldürdüğünü, birlikte kaliteli zaman geçirmeyi engellediğini, çocuğunuzun dil gelişimini ve sosyal gelişimini olumsuz etkilediğini unutmayın.

(Bu yazının hazırlanmasında Learning Link: Helping Your Baby Learn to Talk, by C.E. Morrisset Huebner and P. Lines, 1994, Washington, D.C.: U.S. Department of Education, Office of Educational Research and Improvement. başlıklı kaynaktan yararlanılmıştır. )